(NIE)CIĄGŁOŚĆ
Portugalia w XX wieku — od upadku monarchii do Rewolucji Goździków

Dom Spotkań z Historią | ul. Karowa 20, Varsóvia

 

Dom Spotkań z Historią, instytucja kultury m.st. Warszawy oraz Instytut Camõesa w Warszawie zapraszają na wernisaż wystawy fotograficznej „(Nie)ciągłość. Portugalia w XX wieku: od upadku monarchii do Rewolucji Goździków”: 25 kwietnia 2014 (piątek), godz. 18.30, DSH, ul. Karowa 20. Ekspozycję, którą Patronatem honorowym objęła Ambasada Portugalii w Polsce, otwieramy w 40. rocznicę wybuchu Rewolucji Goździków, 25 kwietnia 1974 roku.

Na wystawie pokażemy ponad 120 nieznanych w Polsce archiwalnych zdjęć ukazujących najważniejsze wydarzenia i życie codzienne w Portugalii w XX wieku, w tym 25 fotografii wykonanych przez Alfredo Cunhę w dniu wybuchu rewolucji. Kraj był w minionym stuleciu sceną czterech przemian ustrojowych – począwszy od upadku monarchii, poprzez republikę liberalną, dyktaturę António Salazara, aż po demokrację, którą przyniosła Rewolucja Goździków. To niezwykle ciekawy obraz siedmiu dekad z życia jednego z najstarszych państw Europy – od zamordowania króla Karola I w 1908 roku po Rewolucję Goździków w 1974. Wystawę będziemy prezentować do 31 sierpnia. Wstęp wolny.
 

 
Kuratorem wystawy jest Rui Prata, dyrektor Muzeum Obrazu w Bradze w Portugalii, członek Komitetu Zakupów w Maison Européenne de la Photographie w Paryżu. Rui Prata: „Odwiedziłem najważniejsze archiwa prasowe, szukałem też w mniejszych zbiorach. Spośród tysięcy obrazów wiele musiałem odrzucić. Przyjąłem podwójne kryterium: z jednej strony swoje wybory uzależniałem od wartości estetycznej fotograficznego spojrzenia i obecnych w nim śladów różnych nurtów fotografii dokumentalnej; z drugiej strony – poszukiwałem jak najwierniejszego przedstawienia realiów każdego momentu. Starałem się uciec od ilustracyjnego ukazania instytucjonalnego obrazu kolejnych reżimów i ich ceremoniału, aby położyć nacisk na obyczaje zróżnicowanych mikrokosmosów, które razem tworzą społeczeństwo. Narracją wystawy rządzi chronologia wydarzeń – przede wszystkim tych o charakterze politycznym. Obserwujemy ludzi wyobcowanych z teatru politycznego, skromnych i wierzących, którzy wznoszą ręce do nieba; którzy pogodzeni ze swoim losem przebiegają palcami po strunach gitary; również takich, którzy starają się zapomnieć o goryczy codziennego życia podczas wycieczek na plażę czy wizyt w wesołym miasteczku.”
 
 
Na wystawie wykorzystano zdjęcia pochodzące z zasobów ważnych portugalskich dzienników: „Diário de Notícias” i „O Século”, ale także z archiwów fotografów, którzy w minionym wieku niestrudzenie dokumentowali życie polityczne, społeczne i obyczajowe swojego kraju. Mowa tu o Ablu Resende, Fernando Marquesie zwanym „O Formidável” (Znakomity) i, wreszcie, Alfredo Cunhi, który fotografował przebieg pierwszego dnia Rewolucji Goździków w Lizbonie. Alfredo Cunha będzie gościem Domu Spotkań z Historią 11 czerwca 2014 roku.

Wiek XX w Portugalii obfitował w przełomowe wydarzenia, mimo iż mogłoby się wydawać, że ten kraj pozostawał na uboczu najważniejszych zdarzeń, które wstrząsały Europą w XX stuleciu. Tymczasem na zachodnim krańcu kontynentu nastąpiło w 1910 roku pożegnanie z ustrojem monarchicznym na rzecz liberalnej republiki, której kres, po szesnastu latach, przyniósł wojskowy zamach stanu. Dyktatura wojskowa przekształciła się w dyktaturę cywilną António Salazara – najdłużej pozostającego przy władzy człowieka w Europie. W czasie jego rządów rozpoczęły się ruchy wyzwoleńcze w Afryce. Salazar, nie chcąc pogodzić się z utratą portugalskich terytoriów zamorskich, wplątał kraj w długotrwałą i wyniszczająca wojnę w afrykańskich koloniach (w latach 1961–74). Zmęczone konfliktem społeczeństwo z entuzjazmem powitało kolejny zamach wojskowy, którego 25 kwietnia 1974 roku dokonali oficerowie średniego szczebla portugalskiej armii. Rozradowani mieszkańcy Lizbony witali żołnierzy wiwatami i goździkami, które wkładali im w lufy karabinów. Był to wyjątkowy zamach stanu, który obalił dyktaturę, co, jak pisze Samuel Huntington w eseju „Trzecia fala demokratyzacji”, stanowiło nieoczekiwany (zamachy stanu bowiem na ogół służą instalowaniu reżimów autorytarnych) początek tego, co nazwał „trzecią falą demokratyzacji” na świecie. I tak kraj pozostający dotąd na peryferiach Europy odegrał kluczową rolę w najnowszej historii świata.

Ekspozycji towarzyszy album w języku polskim, portugalskim i angielskim, zawierający – oprócz zdjęć z wystawy – teksty przybliżające wydarzenia historyczne, o których opowiadają fotografie. Album powstał pod opieką merytoryczną prof. João Carlosa Espady, dyrektora Instytutu Studiów Politycznych na Portugalskim Uniwersytecie Katolickim, a w latach 2011–2013 kierownika katedry „European Parliament / Bronislaw Geremek European Civilisation” natolińskiego Kolegium Europejskiego w Warszawie.